Rudolf (von) Laban (1879-1958) staat bekend als een van de grote pioniers van de moderne dans. Zijn ideeën over effort (bewegingskwaliteiten vanuit tijd, kracht, ruimte en flow) hebben nog altijd veel invloed op het dansonderwijs. Ook zijn Labanotatie (een systeem om bewegingen te noteren) wordt nog veel bestudeerd en gebruikt.

Laban was de zoon van een hooggeplaatste Oostenrijks-Hongaarse militair maar verzette zichzelf tegen die zelfde toekomst door beeldende kunst en architectuur te studeren in Parijs. Hij werkte als grafisch ontwerper, maar ontwikkelde ondertussen revolutionaire ideeën over bewegingskunst. In München, Duitsland, richtte hij volgens zijn eigen ideeën een danstheatergezelschap, een kamerdansgezelschap en een bewegingskoor voor amateurs op. Hij schreef boeken en artikelen over bewegingskunst en richtte een Laban school op. Binnen tien jaar breidde hij uit naar 25 Laban scholen in Letland, Zagreb, Parijs en Duitsland, waar hij zijn eigen bewegingsmethode lesgaf en, als een soort bewegingslaboratorium, steeds opnieuw uitvond.

In 1927 verhuisde hij naar Berlijn en opende het beroemde Choreografisches Institut. In 1946 opende hij in Manchester, Verenigde Koninkrijk de Art of Movement Studio samen met danspedagoog Lisa Ullmann. Ook die studio speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de moderne dans. In zijn laatste jaren hield Laban zich bezig met beweging als gedrag: hij bestudeerde de gedragspatronen van industrieel werkers en psychiatrische patiënten. Hiermee legde hij de technische basis voor wat nu dans- en bewegingstherapie is.

Hij ontwikkelde een aantal invloedrijke systemen en concepten die tot op vandaag worden gebruikt in dans, theater, therapie en bewegingseducatie. Zijn belangrijkste bijdragen zijn:

1. Laban Movement Analysis (LMA)

Een systeem om beweging te observeren, beschrijven en analyseren aan de hand van vier hoofdcomponenten:

  • Body: welk deel van het lichaam beweegt?
  • Effort: de kwaliteit van de beweging (bijv. snel/langzaam, licht/zwaar).
  • Shape: hoe verandert het lichaam van vorm tijdens beweging?
  • Space: hoe beweegt het lichaam door de ruimte?

Dit systeem helpt dansers, acteurs en therapeuten om beweging bewuster en expressiever te maken.

2. Kinesfeer en ruimteharmonie

Laban introduceerde het concept van de kinesfeer — de persoonlijke ruimte rondom het lichaam waarin men zich kan bewegen zonder te verplaatsen. Hij ontwikkelde ook het ruimteharmoniemodel, waarin bewegingen worden geanalyseerd op basis van richtingen, niveaus en vlakken (zoals in een icosaëder).

3. Labanotatie (Labanotation)

Een schriftelijk systeem om beweging vast te leggen, vergelijkbaar met muzieknotatie. Het wordt nog steeds gebruikt om choreografieën te documenteren en te analyseren.

4. Toepassingen in dans, theater en therapie

Laban’s ideeën zijn breed toepasbaar:

  • In danseducatie om expressie en bewustzijn te ontwikkelen.
  • In theater om acteurs te helpen hun fysieke expressie te verdiepen.
  • In bewegingstherapie (zoals Laban/Bartenieff Movement System) voor fysieke en emotionele ontwikkeling.

Rudolf Laban zag dans niet als een elitekunst, maar als een universele taal van expressie en vrijheid — een visie die tot op vandaag inspireert.

In een tijd waarin het tonen van emotie in beweging nog taboe was, pleitte Laban voor het bevrijden van het lichaam. Hij geloofde dat dans een spiegel kon zijn van innerlijke vrijheid, beïnvloed door de opkomende psychologie van Freud en de expressieve revolutie in de beeldende kunst. In zijn zoektocht naar een eigen vocabulaire voor de bewegingskunst, liet hij traditionele danspassen en muzikale structuren los. Zo ontstond Der Freier Tanz — een vrije dansvorm waarin het lichaam zijn eigen ritmes en vormen mocht ontdekken. Deze benadering gaf dansers, ongeacht hun achtergrond, de ruimte om hun unieke bewegingsstem te vinden.

Bronnen